Bu diyarın hangi civarında dolaşırsanız dolaşın… Üzerine bastığınız her toprağın, sokaklarını arşınladığınız her kentin, kapısını çaldığınız her mekânın söyleyecek sözleri veya anlatılacak hikâyeleri mutlaka vardır… Öyle ki Abidin Dino’nun, Şener Şen’in, Yılmaz Güney’in, Erol Büyükburç’un, Suna Kan’ın, Mesut Mertcan’ın, Fatih Terim’in, Yaşar Kemal’in ve Orhan Kemal’in yanı sıra kocaman kocaman kitlelerce tanınan, bilinen, sevilen daha birçok ismin göverdiği Çukurova’nın verimli topraklarına dair nice durumlar, destanlar söylenip yazılmıştır.
Toroslar’ın eteklerinden Akdeniz’e yönelirken varılan çukurlukta dümdüz genişleyen bu coğrafya, yer yer diklenen dağlara, tepelere de yataklık eder… Dünya tarihinin en eski tanıklarından olan meskenleri, köprüleri ve yolları çerçeveler. Adı çukurla başlarken nitelikleri zirveye erişen bu ova, hayat bilgimize sanatsal boyutta değer katan kişileri ve eserleri biriktirmeye hâlâ devam etmektedir.
Devasa bir kültür ve sanat merkezi gibidir Çukurova… Bilgi ve estetiği arayan her yolcuya rehber olur.
***
Son yıllarda fotoğraf sanatı ve edebiyat alanındaki çalışma temposunu oldukça yoğunlaştıran M. Nevzat Hız, yaşadığı kent Adana ve çevresini belgesel nitelikte araştırıp yorumlamayı bırakmıyor… Hız, AFAD (Adana Fotoğraf Amatörleri Derneği) çatısı altında “Gezi Fotoğrafçılığı”, “Farklı Fotoğraf”, “Unutulan Mahalle Döşeme”, “Adana’nın Cansuyu Seyhan”, ”Benim Adanam”, “Ramazanoğulları’ndan Günümüze Tarihin Tanıkları”, “Adana’nın Kebap ve Yemek Kültürü”, “Adana’da Alınteri” konulu sergi, albüm ve kitap projelerinin eğitmenliğini üstlenerek fotoğrafçı dostlarıyla birlikte gerçekleştirdi. Yanı sıra, Ahmet Karataş’la beraber “Adana Futbol Tarihi”, Eşi Berrin Hız’ın katkılarıyla “Adana Lezzetleri”, “Torosların Son Yörükleri” ve adlarını buraya sığdıramayacağım birçok etkinlik ve esere imza atarak insanlığa kazandırdı. Ayrıca, ‘’Kebapçı Memet’’ adlı kısa filmiyle 2017 Yılı Altınkoza Film Festivali’nde ‘’Yaşar Kemal Ödülü”nü alarak 2. olan M. Nevzat Hız, son olarak “Bir Şehir Sözlüğü – Orhan Kemal’in Adana’sı” adlı kitabıyla yine gündeme geldi ve konuya dair şunları söyledi:
“Edebiyatımızın büyük ustalarından Orhan Kemal, Adana çocuğudur. İlk ve ortaokul eğitimini burada almış ve her yönüyle kendine özgü bu kültürde yetişmiştir… Adana, Seyhan Nehri ve Taşköprü ile önemli bir geçiş yolu ve bereketli topraklarıyla tarih boyunca önemini korumuş, dolayısıyla kültürler istilasına uğramış bir kenttir. Binlerce yıllık geçmişi olan Çukurova’da, Antik diller ve Latince, Ermenice, Farsça, Arapça dillerinden kalıntılar taşımasının yanında doğal olarak Türkçenin zenginliklerini temel alan bir ‘Adana Dili’ oluşmuştur. Adana dili, tarih boyunca çok kültürlü, kendine özgü kuralları olan, bol küfürlü, bol argolu konuşan halkın tüm katmanlarının dilidir. Orhan Kemal, o yıllarda söylenen çok sayıda tekerleme, türkü, şarkı, şiir, dua, marş, nara atışmaları, çocuk oyunlarını yapıtlarında kullanarak gelecek kuşaklara aktarılmasını da sağlamıştır.”
ADANALI OLMAK
“Bu çalışmayı başarabilmek için Orhan Kemal sevgisinin yanında Adanalı olmak gerektiğinde de ısrarcıyım. Neden? Bu coğrafyayı bilmek, dili duymak hatta yaşayarak öğrenmek ve sözcüklerin duygusunu, insanların bakışlarından hissetmektir.
Sözlüğün hazırlanması için Orhan Kemal’in 25 roman ve öykü kitaplarını birkaç kez taramam gerekti. Sonuçta 2000’den fazla sözcük, deyim, atasözü ve kalıp sözün karşılıkları veya açıklamalarını en doğru şekilde yapmak için çok çaba göstermem gerekiyordu. Bunu da başardığıma inanıyorum. Bu çalışmamın, ilerde gerçekleştirilecek olan ‘Adanaca’ sözlüğüne de bir kaynak olacağına inanıyorum.”
SÖZLÜKTEN ÖRNEKLER
“Bir Şehir Sözlüğü- Orhan Kemal’in Adana’sı”ndan birkaç örnek verecek olursak, sanırım bu sözler ve sözcükler kitap hakkında fikir sahibi olmamızı sağlar:
‘’İçtiğin zit olsun, sevdiğin çift olsun’’ deyim. Genellikle içki sofrasında söylenir. İçtiğin yarasın, sevgilin çok olsun anlamındadır.
Çocuklar hep bir ağızdan, güçlerinin yettiğince bağırıyorlardı: “Yağmur Duası’’, “Bodi bodi”, “Neden oodi”, “Bir kaşıcık sudan odi.”, “Hacıbayram kuyusundaa”, “Çiftçilerin tarlasındaa”, “ Allah’ım veer sulu sulu yağmurlaar!”