65x55cm., t.ü.y.b, 2022.
Resimde, görsel anlatımı ya da görsel dili algılamak ve çözümlemek daha kolaydır. Görüntüsel gösterge, her gösterge gibi, kendisi dışında ki bir nesneyi belirtir. İnsan zekası bu görüntüsel gösterge ile belirttiği nesne arasında bazı benzerlik ilişkisi kurabilir. Kara çarşafla mahrem ve teokrasik yönetimi, yeşil duvar kağıdı ile, güncel kadın kandırmacaları sözde pozitif ayırımcılığı, pembe- beyaz dantelalı dekolte elbisesi ile, cinsel obje olarak kullanılan kadınları, seçme hakkı olmayan okutulmayan ekonomik özgürlüğü olmayan kadınları ifade ederken, duvar kağıdının yırtılması, kara çarşafın aralanması meydan okuma, bir kadını sadece cinsel obje olarak görülmesine başkaldırı niteliğindedir. Üzerine örtülen mahrem ve diğer tüm kandırmacalardan kurtulmak için başlattığı bireysel mücadelesinin görsel göstergesidir.
DİSTOPİK TOPLUMLARDA KADIN
Distopik toplumlar, totaliter ve baskıcı toplumlardır. Totaliter toplumlarda, devlete mutlak
itaat beklenir. Bireysel özgürlüklere izin verilmeyen, bireyin yaşamının tüm alanlarının devlet
kontrolünde olduğu totaliter egemenliktir de denilebilir. Bunların üstünlükleri akıldan değil,
kendiliğinden, söylenegelen zorbalıktan gelir. Her şey önceden belirlenmiştir: Siyaset, hukuk,
cinsellik, kültür, ekonomi, bilim. Distopyanın karamsar korkuları da her zaman gerçek dünya
ile bağlantılı olmuştur.
Distopyaların erkek egemen bir tür olduğu ve dolayısıyla eril bakış açısı taşıdığı gerçekliliği
vardır. Yirminci yüzyılın sonlarında ortaya çıkan ve kadın yazarlar tarafından kaleme alınan
feminist distopya ise, odak noktasına kadını koyar ve erkek egemen düzeni eleştiren anlatılar
içerir. Haksızda sayılmazlar tabii ki!
BM Kadın Ofisi Uluslararası Kadına Karşı Şiddet ile hazırladığı 2022 yılı raporunda, kadın ve
kızlara yönelik şiddetin en yaygın insan hakları ihlali olduğunu, geçen yıl 81 bin 100 kadın
veya kızın kasıtlı öldürüldüğü, son 10 yılda kadın cinayetlerinde gerileme kaydedilmediği ve
kadın veya kız çocuklarına yönelik cinayetlerin büyük kısmının cinsiyet kaynaklı olduğu
belirtilmiştir. 45 bin kadının veya kızın, eşleri, erkek arkadaşları veya da ailelerinin bir üyesi
tarafından öldürüldüğüne dikkat çekildi. Bu da her 60 dakikada 5’ten fazla kadının cinayete
kurban gitmesi anlamına gelir.
M.Ö. 7. Yüzyılda Hesiodos tarafından yazılan İşler ve Günler’deki Soylar Efsanesi’nde, Tanrı
Kronos tarafından yaratılan ölümlü insanların ilk ırkı, Tanrılar gibi yaşayan, kaygısız, rahat,
acısız, dertsiz, ihtiyarlamayan ve bereketli topraklarda yaşayan Altın Soylulardır. Ancak
devamında yaratılan Gümüş Soylular, Tunç Soylular, Yarı Tanrı Kahramanlar ve Demir
Soyluların kurduğu toplumsal düzen, her soya adını veren ‘maden’in değer sıralamasından da
anlaşılacağı üzere, bir önceki dönemden daha kötüye doğru bir gidişi ima etmektedir.
Bu kötüye gidiş çağımıza kadar süregelmektedir de! Herkesin de bildiği gibi, kadın ölümleri,
yaşanılan cinsel saldırılar, tahakkümler, istismarlar ve cinsiyet eşitsizliğine uğrayan kadınlar
gibi. Bunların sayıları azalmadığı gibi her geçen gün daha da artmaktadır. Direnen kadınlara
günümüzde hala devlet yönetimlerinin de neler yaptığını hepimiz biliyoruz. Yakın tarihte İran
da başörtü takma kurallarını ihlal ettiği söylenerek ahlak polisi tarafından tutuklanan ve göz
altında öldürülen Mahsa Amini gibi, kız liselerinde dini lider Hamaney’i öven marş
okumadığı için 16 yaşındaki Asra Panahi’nin, arkadaşlarının gözü önünde polis tarafından
dövülerek öldürülmesi gibi…
İran’da 1979 İslam Devrimi’nden önce kadınlar için şimdiki gibi, yasalara geçmiş sıkı kıyafet
kuralları yoktu. Şimdi kadınlar başlarını örtmek, uzun ve bol giysiler giymek zorunda.
Devletin görevlendirdiği Ahlak polislerine uygun görülmeyenler olduğunda dövülerek
öldürülüyor. Kadınlara hak görülen yargılanma hukukuda bu!
Halbuki, tüm kadınların, şiddet içermeyen direniş ve kendi kaderini tayin etme, haysiyet ve
saygı tarafından yönlendirilen kapsayıcı yapılar inşa etme yoluyla baskı sistemlerini ortadan
kaldırmak istemeleri ve bunun için mücadele vermeleri en doğal haklarıdır.
Kadın yazarlar tarafından kaleme alınan feminist distopya, bana Kanadalı yazar Margaret
Atwood’ın, ‘Damızlık Kızın Öyküsü’ kitabını hatırlattı. Dünyada çok ses getiren bir kitap
olmuştu. Kitap orijinal adı ‘The Handmaid’s Tale’, 1985 yılında basılmıştır.
Kanadalı yazar Margaret Atwood’ın ‘The Handmaid’s Tale’ kitabı, ‘Damızlık Kızın
Öyküsü’ Özcan Kabakçıoğlu ve Sevinç Altınçekiç tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Kitap
384 sayfadır ve Türkiye’de 2017 yılında Doğan kitap yayınevi tarafından basılmıştır.
‘The Handmaid’s Tale’ kitabı 40 dile çevrilmiş, 1989’da bir filme, 2017 yılında ise televizyon
dizisine uyarlanmıştır.
Kitap, erkek egemen muhafazakar bir rejimin üremeyle sınırlandırdığı, mahrem örtülerin
ardına gizlediği kadın bedenleriyle bize aşina gelen bir gerçeği yani içinde yaşadığımız
gerçeği dile getiren feminist bir distopyadır. Seçme hakkı olmayan, okutulmayan, ekonomik
özgürlüğü olmayan ve cinsel obje olarak kullanılan kadınlar ne yazık ki hem bizim
toplumumuzda hem de dünyada mevcuttur. Bununla birlikte distopyaların erkek egemen bir
tür olduğu ve dolayısıyla eril bakış açısı taşıdığı da unutulmamalıdır.
Okuduğum kitapta, kadının baskı ve kontrol altına alınarak, bireyselliğinin ortadan
kaldırıldığı erkek egemen totaliter bir düzen anlatılmaktadır. Kitap, feminist distopyadır.
Feminist distopyaların odak noktasında kadın yer alır ve öykü, kadın /kadınların bakış
açısından sade ve akıcı bir dilde ilerler.
Kitap, konu içeriği yönünden dramdır, hem de ağır bir dram. Çocuk dünyaya getirmek,
kadının biyolojik kaderi olarak dayatılmaktadır. Dolayısıyla böyle bir düzende kadınlara
kendi vücutları üzerinde söz sahibi olma hakkı verilmemektedir.
Konu, gelecek zamanda ve ABD’de geçmektedir. Devlete yönelik birtakım terör saldırıları
olmuş ve tüm toplum bu durumdan etkilenmiştir. Gilead Cumhuriyeti kurulmuş ve ülke askeri
diktatörlükle yönetilmeye başlanmış. Diktatörlüğün yanında koyu Hristiyanlık ve teokrasi
yani devlet işlerinin dini temellere dayatılan bir sistemle yönetimi ülkeye hâkimdir. Yaşanan
olayların en büyük etkisi de toplumdaki kadınlara olmuştur. Yönetim, kadınların elinden
neredeyse tüm özgürlüklerini almış ve yaşamlarındaki tüm kurallar koyu dinsel temellere göre
oluşturulmuştur. Birtakım kimyasallar ve hastalıklar yüzünden doğurganlık azalmış,
doğurganlığa sahip çok az kadın kalmıştır. Kitap da doğurgan kadınlar damızlık olarak
adlandırılmaktadır.
Yazar Margaret Atwood’un yeni dünyası gelecek zamanda Amerika’nın dönüştüğü Gilead
Cumhuriyet’idir ve bu dünyada kadınların hiçbir hakkı yoktur. Dahası kadınlar sadece
damızlık olarak kullanılır ve tek amaçları üremektir. Bu yüzden damızlık kızlar komutanlara
tayin edilir ve onlar için üremeleri temel görevleri olmuştur.
Feminist distopyaları kaleme alan yazarların öncelikli amacının, ataerkil düzenin kadınlar için
oluşturduğu tehdide dikkat çekmektir. Bunu da yazarımız Margaret Atwood bu kitabında çok
iyi başarmıştır.
Kitabı okuyup bitirdiğimde konusunu oluşturan distopik anlatıların yaşadığım toplumsal
düzen içinde mevcut kusurlara dikkat çekmeyi başardı. Bu kusurlar ortadan kaldırılmadığı
takdirde meydana gelebilecek olumsuzluklara karşı da uyarıcı etkisini hissettirmiştir.
Sonuç olarak, yaşadığımız dünyada da kadınlar kitapta anlatılanlara benzer muamelelere
maruz kalmaktadır. Kadın, demokrasi açısından ister araç olsun ister amaç kadının siyasetteki
yeri uzun yıllardan beri tartışılan ve istenilen düzeye gelmeyen/ gelemeyen bir konu olarak
varlığını sürdürmektedir. Halbuki eşit ve adil yaşama hayali, bütün toplumlarda her zaman
karşılaşılan bir ideal olmuştur. Umarım dünya kadınları bir gün özgür ve cinsiyet ayrımının
olmadığı bir dünyada yaşamını sürdürebilir.
Salime Kaman
Ressam- Sanat Yazarı
Adana- Mart 2023