Özgürlüğün En Güzel Öyküsü’nün (*) önsözünü okurken ilk cümlenin altını çizmeyi unutmuşum. Oysa benim öğrenim hayatımda öğrendiğim en önemli cümlelerinden biridir. 1955 yılında, lise bitirme sınavında sorulmuştu. Sadece bana değil, o yıl lise bitirme sınavına giren Türkiye’deki bütün öğrencilere sorulmuştu:
“ ‘Roman yol boyunca gezdirilen bir aynadır’ cümlesini yorumlayın.”
Stendhal’ın Kırmızı ve Siyah romanının birinci kitabının XIII. bölümünün başında César Vichard de Saint-Réal’e (1639-1692) gönderme yaparak alıntıladığı ünlü cümledir bu. Araştırma yapığınızda hemen hemen her yerde şu açıklamayı bulursunuz: “Romanlarında ‘acı gerçeğin’ peşinde koşan ve özellikle romantik esinli gençleri tasvir eden Stendhal, ‘Roman yol boyunca gezdirilen bir aynadır’ diyerek gerçekçiliğin öncüleri arasında yerini almış, dönemin toplumsal tasvirlerine eserlerinde geniş yer vermiştir.”
***
Bu giriş bölümünden çıkarmak zorunda olduğumuz hisseleri çıkaralım:
1- 1955 yılı ve öncesinde liselerde Kompozisyon (Yazma Sanatı) diye bir ders varmış ve lise diploması almak için bu dersten sınava girmek ve bir eleştirel deneme metni yazmak gerekiyormuş.
2- O yıl ve öncesinde liselerde Türk edebiyatının yanı sıra dünya edebiyatı öğretiliyormuş.
3- O yıl ve öncesinde liselerde Behçet Necatigil, Cahit Öztelli gibi, Ziya Arıkan gibi, Aytekin Yakar (**) gibi uzman lise edebiyat öğretmenleri varmış.
4- “Yeni kuşaklar neden Türkçe konuşmayı ve yazmayı bilmiyorlar” sorusunun yanıtı yukarıdaki üç maddede yer almaktadır.
***
Bu cümleyi yorumlamak için müfredat programında “Dünya edebiyatında ve bizde gerçekçilik (realizm) akımı” konusunun bulunması gerekir. Soru sorulduğuna göre, demek ki varmış. Bu durumda Stendhal, Balzac, Zola ve bizim gerçekçi yazarlarımızın okunmuş olması gerekiyordu. Başkalarını bilmiyorum ama ben bu üç yazarı, bizim yazarlarımızı ve ayrıca Tolstoy’u, Dostoyevsky’yi ve J.P.Sartre’ı bile okumuştum.
Folklor ve halk edebiyatı uzmanı edebiyat öğretmenimiz rahmetli Cahit Öztelli’ye bir kez daha şükranlarımı sunuyorum. Bize okumayı, yazmayı, Türkçe konuşmayı ve düşünmeyi öğretti. Hayatta, yaptığım işlerde ve edebiyatta eğer iyi ve doğru işler yapabildiysem, Türkçe öğretmenlerim, Rahmi Öztop (Göbek Emmi), Samime Altay (Boncuk) ve edebiyat öğretmenim Cahit Öztelli sayesindedir.
https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/ozdemir-ince/kompozisyon-imtihani-yani-yazma-sinavi-1895437